Stres jest poważnym problemem medycznym, jeśli mamy do czynienia z długotrwałym stanem stresu. Może doprowadzić do objawów chorobowych – wyczerpania emocjonalnego i fizycznego, zespołu wypalenia, CFS (zespół przewlekłego zmęczenia) oraz niezdolności do pracy. Szczególnie zagrożone są osoby mające wiele obowiązków, często są to kobiety i mężczyźni w „kwiecie wieku” mające rodzinę i pracę, którzy nie rozpoznają granic swojej wydolności.
Kortyzol jest naszym najważniejszym hormonem stresu, który aktywuje tzw. oś funkcji neuroendokrynnych organizmu. Powstaje z cholesterolu i prowadzi do reakcji organizmu, które pozwalają mu poradzić sobie z sytuacją stresową. W tym celu powoduje wzrost ciśnienia krwi, poziomu cukru i trójglicerydów we krwi. Organizm nie jest w stanie wykorzystać nagłej wysokiej podaży energii, dlatego musi ją przyswoić w inny sposób np. poprzez wydzielanie dużych ilości insuliny. Do pozostałych skutków działania hormonu stresu należy także zmniejszone ukrwienie skóry i jelit, ponieważ krew jest pilniej potrzebna w mózgu, sercu i mięśniach, aby były gotowe do walki z czynnikiem inicjującym stres. Jeśli mamy do czynienia z permanentnym stresem, kortyzol jest stale wydzielany i opisane reakcje fizyczne mają miejsce przez cały czas. Ciało w pewnym stopniu kompensuje wysoki poziom kortyzolu, co oznacza, że jego reakcje stają się mniejsze, ale mimo to stale wysokie ciśnienie krwi oraz poziom glukozy obciążają organy. Z powodu zmniejszenia ukrwienia jelit pojawiają się zaburzenia trawienne. Ponadto kortyzol blokuje komórkową odpowiedź immunologiczną: komórki NK (natural killers) i limfocyty T-pomocnicze są tłumione, co sprawia, że osoby zestresowane są bardziej podatne na infekcje. Zwiększa się także ryzyko rozwoju nowotworów. Jeśli stan stresu przedłuża się, produkcja hormonów stresu w korze nadnerczy wyczerpuje się: dana osoba jest zmęczona, nie ma motywacji, pojawia się wiele dolegliwości fizycznych, a każde zadanie wydaje się być ekstremalnym wysiłkiem.
Dzięki prostemu badaniu ze śliny istnieje możliwość sprawdzenia poziomu obciążenia stresem. W tym celu wykonuje się Profil Dobowy Kortyzolu (3-krotne pobranie próbki śliny 8.00, 14.00, 20.00). Prawidłowo maksymalny poziom kortyzolu obserwowany jest w godzinach porannych, ok. 1-2 godzin po przebudzeniu. Następnie wartości te maleją, aby ponownie osiągnąć niewielki szczyt wczesnym popołudniem. Wieczorem powinny osiągać poziom minimalny. W przypadku ostrej sytuacji stresowej, poziom kortyzolu chwilowo wzrasta, co może wpłynąć na jedną, dwie lub wszystkie trzy wartości pomiarowe. Obniżone poziomy kortyzolu są charakterystyczne dla pacjentów cierpiących na wypalenie zawodowe lub zespół przewlekłego zmęczenia.
Ważnym antagonistą kortyzolu jest dehydroepiandrosteron (DHEA), który podobnie jak kortyzol – jest regulowany przez ACTH i produkowany w korze nadnerczy. Pozytywnie wpływa na wartości lipidowe krwi poprzez obniżenie cholesterolu LDL zwiększając frakcję HDL. Ponadto poprawia stan odporności poprzez stymulację komórkowej odpowiedzi immunologicznej, działa przeciwzapalnie i zwiększa wrażliwość na insulinę. W przypadku przewlekłego stresu produkcja DHEA – podobnie jak produkcja kortyzolu najpierw wzrasta, by w dalszym przebiegu obniżyć się poniżej nominalnego zakresu. Produkcja DHEA jest związana również z wiekiem. Ludzie między 20 a 30 rokiem życia mają najwyższy wskaźnik syntezy. W dalszym okresie życia zdolność kory nadnerczy do produkcji DHEA maleje. Wówczas może dojść do zwiększonej wrażliwości na stres w starszym wieku, ponieważ brakuje antagonisty kortyzolu, a produkcja kortyzolu jest niezmniejszona.
Literatura:
1.Silverman MN, Pearce BD, Biron CA, Miller AH. Immune Modulation of the Hypothalamic-Pituitary-Adrenal (HPA) Axis during Viral Infection. Viral Immunology. 2005;18(1):41-78. doi:10.1089/vim.2005.18.41
2.Block KI, Mead MN. Immune System Effects of Echinacea, Ginseng, and Astragalus: A Review. Integrative Cancer Therapies. 2003;2(3):247-267. doi:10.1177/1534735403256419
3.Hoever G, Baltina L, Michaelis M, et al. Antiviral Activity of Glycyrrhizic Acid Derivatives against SARS−Coronavirus. Journal of Medicinal Chemistry. 2005;48(4):1256-1259. doi:10.1021/jm0493008
4.Thibodeaux N, Rossano MJ. Meditation and Immune Function: The Impact of Stress Management on the Immune System. OBM Integrative and Complementary Medicine. 2018;3(4):1-1. doi:10.21926/obm.icm.1804032
5.https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/31634750
6.https://journals.sagepub.com/doi/full/10.1177/0004867417701996
